Έφηβοι και αυτοκτονία: Τι χρειάζεται να γνωρίζουν οι γονείς

Στα δύο προηγούμενα άρθρα μου σας μίλησα για την εφηβική κατάθλιψη, για το πώς μπορούμε να εντοπίσουμε τις ενδείξεις της, να προλάβουμε ενδεχομένως την εκδήλωσή της βοηθώντας τον έφηβο να μάθει να διαχειρίζεται τις προκλήσεις της ζωής του  και τα δύσκολα συναισθήματά του και επίσης να παρέχουμε την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στον έφηβο και την οικογένεια προκειμένου η κατάθλιψη να ξεπεραστεί και να αποτελέσει μαθησιακή ευκαιρία και βάση για μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα στο μέλλον. 
Σήμερα θα σας μιλήσω για ένα ζήτημα που σχετίζεται με την κατάθλιψη και που δεν συζητείται συχνά καθώς αποτελεί θέμα ταμπού. Πιθανόν να μαντέψατε ότι εννοώ την αυτοκτονία. Το ενδεχόμενο να χάσει το παιδί του κάποιος από αυτοκτονία είναι φυσικά φρικτό και η λέξη από μόνη της είναι αρκετή για να δημιουργήσει μεγάλο άγχος στους γονείς. Είναι όμως γεγονός ότι κάποιοι έφηβοι δίνουν τέλος στη ζωή τους, όπως όμως  είναι επίσης γεγονός ότι υπάρχουν τρόποι για να αποτραπεί αυτή η τραγική κατάληξη των συναισθηματικών και κοινωνικών δυσκολιών των νέων ατόμων.  
Η ευχάριστη είδηση για τη χώρα μας είναι ότι -ενώ οι αυτοκτονίες καταγράφονται ως η τρίτη αιτία θανάτου παγκοσμίως, σε άτομα ηλικίας από 15-24 ετών- η  Ελλάδα έχει από τους χαμηλότερους δείκτες αυτοκτονιών στους εφήβους. (Πηγή: iefimerida.gr. Για περισσότερη ενημέρωση σχετικά με στατιστικές αναζητήστε τα στοιχεία του Εργαστηρίου Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ), της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Νοσοκομείου Παίδων «Π.&Α. Κυριακού» και του Ειδικού Κέντρου Εφηβικής Ιατρικής του Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία».) Επειδή η αυτοκτονία όμως συνδέεται με κοινωνικό στιγματισμό, θεωρείται πιθανό να μην αντιπροσωπεύεται με ακρίβεια ως αίτιο θανάτου και θεωρείται επίσης πιθανό πολλές απόπειρες να καταγράφονται ως ατυχήματα. 
Αντιμετωπίζοντας την εφηβική αυτοκτονία ως θέμα ταμπού, συντηρούμε ένα πέπλο μυστικοπάθειας που μας εμποδίζει να εκτιμήσουμε τους παράγοντες που μπορεί να δυσκολεύουν τον έφηβο. Συχνά οι γονείς προβληματίζονται για το αν είναι σωστό ή όχι να συζητήσουν ανοιχτά για την αυτοκτονία με τον έφηβο. Η απάντηση είναι ότι οπωσδήποτε χρειάζεται να μιλάμε ανοιχτά με τον έφηβο όπως και για κάθε άλλο ζήτημα που ο ίδιος φέρνει στην επιφάνεια είτε επειδή τον προβληματίζει, είτε επειδή θέλει να μοιραστεί μαζί μας την οπτική του. Η συζήτηση για την αυτοκτονία δεν «βάζει ιδέες» στο μυαλό του εφήβου, δεν τον παρασύρει στο  να κάνει την απόπειρα όπως πολλοί γονείς φοβούνται.  Αντίθετα, το να εκφράσει τα συναισθήματά του και την οπτική του, θα βοηθήσει τον έφηβο να αποκτήσει επίγνωση των συναισθημάτων και της εσωτερικής και εξωτερικής του εμπειρίας.  

Η συζήτηση για οποιοδήποτε ζήτημα, όσο δύσκολο και αν είναι, το απομυθοποιεί και το φέρνει σε διαχειρίσιμες διαστάσεις. Το να αποφεύγουμε τη συζήτηση, δεν απομακρύνει το οποιοδήποτε πρόβλημα. Όσο και να αποφεύγουμε να συζητήσουμε  με τον έφηβο για την αυτοκτονία, δεν κάνουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά του να εξαφανιστούν, ούτε φυσικά και τη δική μας ανησυχία. Αν ο έφηβος εισάγει ως θέμα συζήτησης την αυτοκτονία, αυτό σημαίνει πως είναι κάτι που ήδη τον απασχολεί. Προκειμένου λοιπόν να εκτιμήσουμε αν και τι είδους βοήθεια μπορεί να χρειάζεται, οφείλουμε να κατανοήσουμε τον προβληματισμό του. Αν λοιπόν το παιδί σας μιλά για την αυτοκτονία, ακούστε τι έχει να σας πει. Εκτός από τις λέξεις του, θα πρέπει οπωσδήποτε να κατανοήσετε και το συναισθηματικό πλαίσιο  μέσα από το οποίο πηγάζουν οι ιδέες που εκφράζει για την αυτοκτονία.  
Και εδώ φτάνουμε στο σημείο που συνήθως καταλήγουν οι προτάσεις των ειδικών για την επικοινωνία με τον/την έφηβο. Μια και μοναδική συζήτηση δεν είναι αρκετή για οποιοδήποτε θέμα. Αυτό που χρειάζεται είναι η ανοιχτή δίοδος επικοινωνίας και η άνευ όρων αποδοχή του/της εφήβου γιατί μόνο μέσα από αυτές τις προϋποθέσεις ο έφηβος μάς εμπιστεύεται και μάς δίνει την πρόσβαση που χρειαζόμαστε ώστε να κατανοήσουμε τον κόσμο του. 
Για να συμπεράνετε αν χρειάζεται ή όχι να ανησυχείτε για ενδεχόμενο αυτοκτονίας του παιδιού σας, σκεφτείτε συνολικά τη σχέση σας και τον κόσμο που το παιδί σας φέρνει μέσα στη σχέση αυτή. Τι σας ανησυχεί από τον κόσμο του παιδιού σας; Αν μιλάει για την αυτοκτονία, μέσα σε τι πλαίσιο το κάνει; Ποιος είναι για εσάς ο συναισθηματικός αντίκτυπος των λόγων του; Με απλά λόγια, τι σας λέει η διαίσθησή σας; Αναφέρεται το παιδί σας στην αυτοκτονία ως λύση σε προβλήματα που αντιμετωπίζει; Ποια στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού σας του επιτρέπουν να βλέπει την αυτοκτονία ως λύση; Αυτά είναι στοιχεία που πρέπει να εντοπίσει ο ίδιος ο έφηβος και να δουλέψει ώστε να αλλάξει προκειμένου να μπορεί στο παρόν και στο μέλλον να επιλέγει λύσεις στα προβλήματά του που να μην είναι αυτοκαταστροφικές.  Αναφέρεται στην αυτοκτονία ως «απειλή» προς εσάς; Αν συμβαίνει αυτό, τότε χρειάζεστε επειγόντως βοήθεια ως οικογένεια προκειμένου να διαχειριστείτε τις δυσκολίες σας και να αποκαταστήσετε με θετικούς τρόπους την επικοινωνία σας με τον/την έφηβο.  
Και αν ο έφηβος μιλά για αυτοκτονία «για να τον προσέξουμε»; Τότε ας τον προσέξουμε. Συχνά η αναζήτηση της προσοχής των γονέων υποβαθμίζεται ως κάτι που δεν χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας. Κατά τη γνώμη μου όμως κανένα μήνυμα του εφήβου δεν πρέπει να περνά απαρατήρητο. Έστω και αν πιστεύετε ότι ο τρόπος με τον οποίο ο έφηβος επιδιώκει να σας προσεγγίσει είναι χειριστικός, πρέπει να εντοπίσετε τα κίνητρά του και να κατανοήσετε τους λόγους πίσω από αυτή την προσέγγιση. Έστω και αν ο έφηβος που απειλεί με αυτοκτονία δεν το εννοεί, οφείλουμε να ανακαλύψουμε τι προσπαθεί να μας πει μέσω αυτής της απειλής και γιατί μας στέλνει το μήνυμά του με αυτό τον τρόπο. Θυμηθείτε ότι δεν είναι αλήθεια ότι όποιος μιλά για την αυτοκτονία, δεν αυτοκτονεί. Η συζήτηση μπορεί και να αποτελεί προειδοποίηση για το περιβάλλον του ατόμου. 
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αν κάποιος έχει αποφασίσει να αυτοκτονήσει δεν υπάρχει τρόπος να τον αποτρέψουμε. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια. Αν πλησιάσουμε τον έφηβο και πραγματικά τον κατανοήσουμε τότε θα μπορέσουμε και να τον βοηθήσουμε στην αναζήτηση εναλλακτικών για τη διαχείριση των δυσκολιών του. Αυτό που χρειάζεται είναι να φτάσουμε κάτω από την επιφάνεια, στο τι κρύβεται πίσω από την πρόθεση του εφήβου να τερματίσει τη ζωή του. 
Επίσης, επειδή οι δυσκολίες προκύπτουν τόσο μέσα σε ένα εσωτερικό, όσο και μέσα σε ένα διαπροσωπικό πλαίσιο, οφείλουμε να είμαστε σε θέση ως γονείς να εκτιμήσουμε τόσο τους ψυχικούς, όσο και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη στάση του εφήβου απέναντι στη ζωή και τις προκλήσεις της. 

Συχνά, η αυτοκτονικότητα συνδέεται με ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες ή και διαταραχές. Συγκριμένα, μπορεί να συνδέεται με κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, αγχώδεις διαταραχές και σχιζοφρένεια. Πάντοτε όμως υπάρχουν εξωτερικές εκδηλώσεις που σημαίνουν το καμπανάκι του κινδύνου. Παρατηρήστε λοιπόν αυτές τις ενδείξεις και ταυτόχρονα εμπιστευθείτε τη διαίσθησή σας, προκειμένου να εκτιμήσετε αν το παιδί σας διατρέχει κίνδυνο: Εκφράζεται ο έφηβος με τρόπο απαξιωτικό για τον εαυτό του, εκφράζει συναισθήματα αναξιότητας, ενοχής και μειονεξίας; Αναφέρεται σε δυσκολία του να βρει νόημα στη ζωή του; Αναφέρεται συχνά στη ματαιότητα της ζωής; Παραμελεί την προσωπική του υγιεινή και εμφάνιση; Είναι αποσυρμένος από την οικογένεια και τις παρέες; Είναι απομονωμένος; Είναι εθισμένος σε οθόνες, στο φαγητό ή στην κατάχρηση ουσιών;  Έχει δυσκολίες στον ύπνο και στην διατροφή του; Δείχνει αδιάφορος για όλα; Είναι νευρικός, οργισμένος, βίαιος; Μιλά για σχέδιο αυτοκτονίας; Εκφράζει θαυμασμό για πρόσωπα που έχουν αυτοκτονήσει; Δείχνει να χάνει την επαφή του με την πραγματικότητα και  να ταλαιπωρείται από παραληρητικές ιδέες; Αν έχετε τέτοιου είδους ενδείξεις, αναζητήστε μαζί με τον έφηβο την κατάλληλη βοήθεια προκειμένου να μάθει να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις με λειτουργικούς και όχι αυτοκαταστροφικούς τρόπους έτσι ώστε να οδηγηθεί στην ψυχική ανθεκτικότητα και όχι στην αυτοκτονία. 
Είναι φυσικά αυτονόητο ότι πρέπει να εντοπίσουμε και τους παράγοντες στον διαπροσωπικό κόσμο του εφήβου που μπορεί να του δημιουργούν συναισθήματα αναξιότητας και απελπισίας. Μπορεί να πρόκειται για δυσκολίες στη σχολική ζωή, αδυναμία να ενταχθεί σε κύκλο συνομηλίκων, σχολικός εκφοβισμός, αμφιβολίες για την ερωτική και σεξουαλική ταυτότητα, ψυχοκοινωνικές οικογενειακές δυσκολίες, σοβαρή ασθένεια ή απώλεια στο οικογενειακό περιβάλλον, ενδοοικογενειακή βία, ψυχιατρικά προβλήματα των γονέων. Είναι επίσης αυτονόητο ότι πρέπει αυτοί οι παράγοντες να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν προκειμένου ο έφηβος να αποκαταστήσει το αυτοσυναίσθημά του και την εμπιστοσύνη του στη δυνατότητά του να διαμορφώνει και να νοηματοδοτεί τη ζωή του.  Αν συμβεί αυτό, η αυτοκτονία παύει να αποτελεί επιλογή και διέξοδο για τον έφηβο.  
Αν υπάρχει ιστορικό αυτοκτονιών στην οικογένεια, είναι σημαντικό να το γνωρίζετε γιατί μπορεί να επιδρά ως ένα βαθμό στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των επόμενων γενεών. Φυσικά καμία συμπεριφορά δεν είναι κληρονομούμενη με την έννοια της αναπόφευκτης επανάληψης. Το πώς εκδηλώνει ο κάθε άνθρωπος τις κληρονομικές του προδιαθέσεις, αποτελεί έναν πολύπλοκο συνδυασμό των ιδιοσυγκρασιακών του χαρακτηριστικών με το περιβάλλον  και τον κόσμο των εμπειριών του. 

Άφησα για το τέλος, δύο ζητήματα που αποτελούν ιδιαιτερότητες της αυτοκτονίας στην εφηβεία. Το ένα είναι η επίδραση των μέσων ενημέρωσης πάνω στις συμπεριφορές των εφήβων. Συχνά η αυτοκτονία εξιδανικεύεται και οι έφηβοι πείθονται από τα μέσα για την ρομαντική της διάσταση. Εδώ είναι κρίσιμος ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου στην απομυθοποίηση και την επαναφορά των καταστάσεων στις κανονικές τους διαστάσεις. Συζητήστε με τους εφήβους προκειμένου να αποκτήσουν επίγνωση του ρόλου του θεάματος και να διαμορφώσουν τη στάση τους υπεύθυνα.  
Το δεύτερο ζήτημα σχετίζεται με την παρορμητικότητα των εφήβων. Σε κάποιες περιπτώσεις οι έφηβοι γίνονται αυτοκαταστροφικοί μέσα στην παρόρμηση της στιγμής, ενώ η παρόρμηση μπορεί να συνδέεται με τάσεις στον κόσμο των συνομηλίκων και με κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών. Επειδή φυσικά δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε ο έφηβος θα λειτουργήσει παρορμητικά και με τι συνέπειες, η απάντηση εδώ είναι η κοινωνική-συναισθηματική εκπαίδευση των παιδιών και των εφήβων με στόχο την κατανόηση και διαχείριση των συναισθημάτων τους και των διαπροσωπικών τους σχέσεων με τρόπους που προάγουν την ψυχική υγεία. 
Αν ανησυχείτε για το παιδί σας και αν υποψιάζεστε ότι υπάρχει ενδεχόμενο να τερματίσει τη ζωή του, καλέστε την Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία- Κλίμακα 1018 και συζητείστε με τους ειδικούς που σας κατευθύνουν στην προσέγγιση που χρειάζεται να ακολουθήσετε. 

 SOURCE:efiveia.gr , Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια Ευφροσύνη Αλεβίζου